Daltononderwijs

DALTONONDERWIJS

 Afgelopen schooljaar is er hard gewerkt aan onderstaande animatie door leerlingen (illustraties), leerkrachten (teksten) en een ouder van school (animaties). Het filmpje laat zien waar wij voor staan, hoe wij met elkaar omgaan en waaraan wij werken op Daltonschool De Margriet. Heel veel kijkplezier!

Helen Parkhurst

De Daltonpedagogiek is gebaseerd op de ideeën van de Amerikaanse pedagoge Helen Parkhurst (1886-1973). Als schoolkind had ze het moeilijk en demotiverend gevonden om alsmaar stil te zitten, alsmaar te luisteren, te oefenen en te herhalen. Het had haar leergierigheid getemperd, constateerde ze. Eenmaal zelf lerares op een basisschool, in 1905, wilde ze het anders doen. Dat moest ook wel: het bleek onmogelijk om op een eenmansschooltje volgens de voorgeschreven methodes klassikaal les te geven. Het was een klas met zo’n veertig leerlingen van verschillende leeftijden en niveaus! Parkhurst kwam met een simpele en ingenieuze oplossing: zij zette de voorgeschreven bepalingen van het lesrooster en de leerstof overboord en vroeg de kinderen zélf te kiezen uit de aangeboden leerstof, eigen leerprogramma’s te maken. Leerling en leerkracht gingen als het ware een samenwerkingsverband aan, waarbij de leerling zich verplichtte het zelf gekozen leerdoel binnen een bepaalde tijd te bereiken. De leerkracht beloofde te helpen, indien nodig.

 Daltononderwijs: van drie principes naar vijf kernwaarden

Helen Parkhurst ontwikkelde gaandeweg een ‘nieuw’ onderwijsconcept. Zij baseerde zich daarbij op drie hoofdbeginselen, te weten: samenwerking, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.

Onderwijs en dus ook daltononderwijs op Daltonschool  De Margriet is constant in ontwikkeling. De veranderingen op het gebied van ontwikkelingspsychologie en didactische en maatschappelijke inzichten hebben in 2012 geleid tot een kritische bezinning op de daltonuitgangspunten. Hieruit zijn vijf nieuwe Daltonkernwaarden ontwikkeld:

Hieruit zijn vijf nieuwe kernwaarden ontwikkeld:

1. Vrijheid en verantwoordelijkheid
   “Freedom and responsibility together perform the miracle”
   

   Vrijheid is noodzakelijk om eigen keuzes te kunnen maken en eigen wegen te vinden. Vrijheid in het daltononderwijs is de gelegenheid krijgen om het taakwerk zelf te organiseren. De opgegeven leerstof en de eisen die daaraan worden gesteld, de tijdslimiet, de werkafspraken en de schoolregels vormen de grenzen waarbinnen de leerlingen hun vrijheid leren gebruiken. Een leerling leert verantwoordelijkheid voor zichzelf en zijn omgeving te dragen, als zijn omgeving hem daarvoor de ruimte en mogelijkheden biedt. Door leerlingen meer vrijheid te bieden kunnen zij eigen keuzes maken en een actieve leerhouding ontwikkelen. Maar vrijheid betekent niet dat alles zomaar kan en mag. Het is een taak van de leerkracht om iedere leerling een structuur te bieden om vrijheid binnen grenzen te leren hanteren. Leerlingen krijgen de ruimte om te ontdekken en te experimenteren, maar worden tegelijk ook geconfronteerd met de relatie tussen wat ze doen en wat dat oplevert. Dat is voor leerlingen een geleidelijk leerproces, waarin zelfkennis en zelfinschatting een grote rol spelen.

    

   Hoe ziet u dit terug op Daltonschool De Margriet?

   De leerlingen nemen verantwoordelijkheid voor de taken die onder andere op de taakbrief staan. Dit is een A4-tje waarop alle taken staan voor een bepaalde week. Achter elke taak zit een bepaald leerdoel. Gedurende de week werken de leerlingen aan deze leerdoelen. De leerlingen kijken zelf hun werk na. In elke klas wordt zelfcorrigerend materiaal neergelegd. Na het maken en nakijken van het werk kunnen leerlingen reflecteren op hun werk, taakaanpak en beleving. Indien nodig kunnen ze onderdelen van de taak verbeteren. Natuurlijk is er altijd de leerkracht of een medeleerling voor hulp.

   Om leerlingen zorg te leren dragen voor de omgeving hebben we op school het huishoudelijk takenbord. Hierop staat wie verantwoordelijk is, in een bepaalde week, voor bijvoorbeeld het vegen van de klas, het verzorgen van planten / dieren en het verder schoonmaken van de klas. Natuurlijk is iedere leerling medeverantwoordelijk voor het netjes houden van de klas en zijn eigen werkplek.

   Om de taak / het werk zo goed mogelijk aan te laten sluiten op het niveau van de leerling zorgt de leerkracht voor differentiatie: kinderen die extra instructie nodig hebben of willen, krijgen verlengde instructie. Kinderen die sneller dan gemiddeld de lesstof opnemen krijgen verkorte instructie en de lesstof wordt uitdagender gemaakt door een gedeelte van de basisstof te schrappen en in plaats daarvan verrijkingsstof aan te bieden. Voor deze verrijkingsstof krijgen de leerlingen ook instructie en begeleiding. Immers ook deze leerlingen moeten leren om met hun leergrenzen om te gaan. Hoe los ik een probleem op? Waar vind ik mijn hulp? De leerkracht begeleidt de leerlingen hierbij.

   Naast het begeleiden van leerlingen bij de lesstof, helpt de leerkracht bij het uitvoeren en inplannen van de taken. De leerkracht biedt ruimte en tijd (taaktijd) waarin de kinderen zelfstandig aan hun taken kunnen werken. De kinderen krijgen de verantwoordelijkheid om de tijd effectief te benutten.

   In het team worden verantwoordelijkheden gedeeld. Een voorbeeld hiervan zijn de verschillende werkgroepen op onze school. Deze werkgroepen organiseren o.a. activiteiten en feesten. Zo’n werkgroep bestaat uit enkele teamleden en ouders. Het team schenkt de werkgroep vertrouwen bij het vormgeven van hun plannen. De werkgroepen op hun beurt schenken de leerkrachten vertrouwen bij het  uitvoeren van de gemaakte plannen. De taken en plannen zijn op de ontwikkeling van de kinderen gericht en worden aan het eind geëvalueerd in samenwerking met de kinderraad.

2. Samenwerking
   

   “The school functions as a social community”
   

   Een daltonschool is een leefgemeenschap waar leerlingen, leerkrachten, ouders, schoolleiding en bestuur op een natuurlijke en gestructureerde wijze samen leven en werken. Een daltonschool is ook een leeromgeving waar leerlingen en leerkrachten iets van en met elkaar leren. Doordat leerlingen samen met leerkrachten en medeleerlingen aan hun leertaken werken, leren zij met elkaar om te gaan en leren zij dat zij elkaar kunnen helpen (wederzijdse afhankelijkheid). Het verwerven van kennis en vaardigheden in samenwerking met anderen kan het leren vergemakkelijken. Leerlingen leren dat er verschillen bestaan tussen mensen. Ze leren naar elkaar te luisteren en respect te hebben voor elkaar. Als leerlingen met elkaar samenwerken, ontwikkelen ze sociale vaardigheden en leren ze reflecteren op de manier waarop ze leren, zoals het beoordelen van een eigen inbreng en die van een medeleerlingen, het aangaan van de dialoog, het leren omgaan met teleurstellingen en het ervaren van een meeropbrengst uit de samenwerking. Het uiteindelijke doel is democratisch burgerschap. Een daltonschool is een oefenplek voor democratisering en socialisering.

    

   Hoe ziet u dit terug op Daltonschool De Margriet?

   De leerlingen hebben de mogelijkheid taken samen uit te voeren. In veel van de door ons uitgekozen methodes speelt samenwerking een grote rol. De leerlingen leren elkaar te vertellen hoe ze tot een oplossing komen. Van en met elkaar leren staat hier centraal. Binnen de school werken we met het maatjesbord. Leerlingen worden gekoppeld aan elkaar en helpen elkaar bij opdrachten en het oplossen van problemen. Ook kan het bord gebruikt worden voor het in de rij staan. Het maatjesbord is in de klas terug te vinden.

   De leerkracht zorgt ervoor dat er voldoende mogelijkheden zijn tot samenwerken. Hij creëert hiervoor opdrachten en tijd. Naast in de groep te leren samenwerken wordt er ook groepsdoorbrekend gewerkt. Zo lezen oudere leerlingen voor aan jongere leerlingen tijdens de Kinderboekenweek. Een andere vorm van groepsdoorbrekend werken is het tutorlezen. Oudere leerlingen krijgen de rol van tutor bij het technisch lezen (letters en woorden kunnen verklanken) met jongere kinderen.

   In het team vindt veel overleg plaats. Naast met het hele team te praten over inhoudelijke onderwerpen wordt er ook op groepsniveau en in bouwen (groep 1/2, groep 3/4/5 en groep 6/7/8 overleg gevoerd. Het leren van en met elkaar staat ook hier centraal.

   Samenwerking tussen ouders en leerkrachten vindt plaats in de vorm van werkgroepen. Samen organiseren zij verschillende activiteiten voor school. Hierbij kunt u denken aan de sportdag, het kerstfeest en Pasen.

   Op onze school hebben we een kinderraad. Zij denken mee over het beleid van school en vertegenwoordigen alle leerlingen op Daltonschool De Margriet.

    

3. Zelfstandigheid
   “Experience is the best and indeed the only real teacher”
   

   Zelfstandig leren en werken op een daltonschool is actief leren en werken. Een leerling wil doelgericht werken aan een taak of opdracht en is in staat om tijdens dit leerproces hulp te zoeken indien noodzakelijk. Deze manier van werken stimuleert het probleemoplossend denken van leerlingen. Om later als volwassene goed te kunnen functioneren moet een leerling leren beoordelen welke beslissingen hij/zij moet nemen en wat de gevolgen daarvan zijn. De keuzevrijheid dwingt een leerlingen tot het nemen van zelfstandige beslissingen die voor hem effectief en verantwoord zijn.

    

   Hoe ziet u dit terug op Daltonschool De Margriet?

   De leerlingen leren omgaan met zelfstandigheid. Zo wordt in alle groepen gewerkt met het begrip ‘uitgestelde aandacht’. De meester/juf of medeleerling is even niet bereikbaar voor vragen en/of hulp. Een symbool voor de klas (bijvoorbeeld een stoplicht, knuffel of een ander symbool) herinnert de leerling eraan dat zij een probleem nu alleen leren op te lossen. Hoe ze dit kunnen doen en welke stapjes ze nu zelfstandig kunnen nemen wordt afgebeeld op een handelingswijzer. Zo leert een kind om de opdracht nog eens goed door te lezen, te zoeken naar materialen die hulp kunnen bieden. Mocht het probleem onopgelost blijven dan parkeert het kind het totdat het hulp mag vragen.

   Andere manieren om de zelfstandigheid te bevorderen zijn: het werken met de taakbrief (een A4 waarop alle taken/werkjes staan die in een week aan bod komen), het zelf nakijken van werk, het werken met handelingswijzers (in stapjes wordt de instructie gevisualiseerd en uitgelegd) bevorderen de zelfstandigheid.

4. Effectiviteit
   

   Dalton is een “Efficiency measure” 

   Dalton is een maatregel om effectiever te werken: ‘a simple and economic reorganization of the school‘. Parkhurst wil met haar Dalton Plan het schoolse leren doelmatiger maken. Daarom zijn effectiviteit en efficiency al vanaf het begin twee belangrijke begrippen. Effectiviteit en efficiency vooronderstellen duidelijkheid over de onderwijsopbrengsten. Parkhurst vindt dat het onderwijs een brede functie heeft. Onderwijs behoort kinderen en jeugdigen ook cultureel en moreel te vormen, zodat ze zelfredzaam en sociaal verantwoordelijk worden: geoefend in, gewend aan en voorbereid op leven, werken en samenleven. Het daltononderwijs is gericht op een effectieve inzet van tijd, menskracht en middelen. Parkhurst wil omwille van de efficiency leerlingen juist verantwoordelijkheid in handen geven. Zij stelt dat als leerlingen een taak krijgen, waar zij verantwoordelijkheid voor dragen en die ze in vrijheid zelf plannen en uitvoeren, het onderwijs dan veel effectiever is dan het stilzit- en luisteronderwijs dat zij zelf doorlopen heeft. Parkhurst maakt in haar Dalton Plan van kinderen als het ware kleine ondernemers, die verantwoordelijkheid leren dragen voor het schoolwerk, hun eigen werk, dat ze in vrijheid uitvoeren.

   Hoe ziet u dit terug op Daltonschool De Margriet?

   Om te voorkomen dat leerlingen te veel stilzit- en luisteronderwijs krijgen, maar juist in staat gesteld worden om verantwoordelijkheid te krijgen voor hun taakwerk, werken wij op school met het begrip ’taaktijd’. Dit is de hoeveelheid tijd die leerlingen krijgen om zelf hun werk te plannen, uit te voeren en te evalueren/reflecteren. De basisinstructies zijn kort en bondig. Voor wie het nodig is, is er een uitgebreidere instructie. Door leerlingen te leren plannen, worden ze en gaan ze bewuster om met hun taaktijd. In alle klassen staat op het bord hoeveel taaktijd de kinderen per dag hebben. De leerkracht begeleidt de leerling met het plannen van de taken.

   Door met de leerlingen te praten over de doelen achter de taken, zien leerlingen steeds meer in waarvoor ze een taak maken en wat het hen gaat opleveren. Door vanuit doelen te denken en te werken, kunnen leerlingen en leerkrachten veel efficiënter en effectiever werken aan dat wat nodig is. Het afhebben van de taak staat dan niet centraal, maar het bereiken van verschillende doelen (zowel cognitief als sociaal / emotioneel).

5. Reflectie
   

   “I would be the first to hear welcome criticism”

   Reflexiviteit, nadenken over je eigen gedrag en je eigen werk, is op daltonscholen belangrijk. Op veel daltonscholen maken leerlingen vooraf een inschatting van de moeilijkheidsgraad en de tijd van de opdrachten. Achteraf wordt hierover ook een feitelijke beoordeling gegeven en worden in gesprekjes regelmatig de inschattingen vooraf en de feitelijke beoordelingen achteraf met elkaar vergeleken. In zulke gesprekjes kan er dan bijvoorbeeld aandacht geschonken worden aan het feit waarom een kind steeds de rekenopgaven in de weektaak vooraf moeilijker inschat dan ze (achteraf) blijken te zijn. Op andere aspecten van het werken in de klas wordt op een soortgelijke wijze gereflecteerd. Zo wordt geleidelijk de vaardigheid in het zelfstandig werken en het samenwerken opgebouwd. Het kritisch benaderen van onderwijskundige ontwikkelingen en inzichten is op een daltonschool vanzelfsprekend. Iedere docent die werkt op een daltonschool reflecteert op zijn/haar onderwijspraktijk en professioneel handelen. Ook op schoolniveau vindt reflectie over de kwaliteit van het daltononderwijs voortdurend plaats.

   Hoe ziet u dit terug op Daltonschool De Margriet?

   Wanneer leerlingen aan hun taak beginnen dan schatten ze eerst in hoe lang ze hier aan willen werken. Na afloop kijken ze of hun inschatting klopte. In reflectiegesprekken tussen leerkracht/ leerling en leerlingen onderling worden de bevindingen besproken. Een middel dat wij hiervoor inzetten, zijn de reflectiematjes. Op deze matjes staan steeds zes reflectievragen die leerlingen met elkaar in gesprek laten gaan over de inhoud, inzet/aanpak en beleving met betrekking tot de taak. De leerlingen krijgen zo steeds meer zicht op hun eigen leerproces en dat van elkaar.

   Daarnaast geeft de leerling in een reflectiegesprek met de leerkracht aan hoe hij / zij met de inoefeningsstof is omgegaan. Was de gemaakte inschatting, over de hoeveelheid te maken lesstof om een bepaald doel te bereiken, door de leerling reëel? Periodieke toetsen geven leerkracht en leerling een antwoord op deze vraag. In het gesprek worden toetsen geanalyseerd, eerder gemaakte lesstof,  inzet /taakaanpak en beleving besproken.

   Naast het reflecteren met de leerlingen reflecteert de leerkracht ook op zijn eigen handelen en vinden er verschillende reflectiegesprekken plaats binnen het team. Voorbeelden hiervan zijn: parallel- / bouwoverleggen,  functioneringsgesprekken met directie en groepsbesprekingen met de intern begeleider.

   Werkgroepen bieden collega’s en kinderraad de mogelijkheid om te reflecteren en te evalueren op de aanpak, inhoud en beleving van een activiteit. Evaluatieformulieren worden hiervoor ingezet. De uitkomst ervan wordt meegenomen in het vervolgtraject. Ook wordt aan ouders, leerkracht en leerlingen gevraagd om hun mening / ervaring over de school in de vorm van een enquête. De uitkomsten hiervan vormen de basis voor eventueel nieuwe speerpunten binnen onze school.

Missie

“Daltononderwijs is iedere leerling gegund”

Daltononderwijs staat voor een brede vorming (zowel cognitief, cultureel, sportief en sociaal-emotioneel) die bijdraagt aan een sterke persoonsontwikkeling. Daltononderwijs is adaptief onderwijs dat leerlingen past en uitnodigt om op basis van (zelf)vertrouwen uitdagingen aan te gaan om zich verder te ontwikkelen. Het kritisch onderzoekend benaderen van moderne ontwikkelingen en inzichten is op een daltonschool vanzelfsprekend. Daarmee gaat het daltononderwijs voortdurend met zijn tijd mee, zonder de doelmatigheid van onderwijs en de inbreng van een ondernemende leerling uit het oog te verliezen.

Visie

“De opbrengst, dat ben ik”

Het daltononderwijs geeft inhoud aan een brede vorming waarbij intellectuele- en creatieve groei in evenwicht zijn met sociale en persoonlijke groei. Een leerling wordt uitgedaagd het beste uit zichzelf te halen. Het daltononderwijs biedt daartoe een leef- en leeromgeving waar leerlingen worden uitgedaagd zich te ontwikkelen tot mensen zonder vrees met een kritische en democratische grondhouding. Het daltononderwijs wil een wezenlijke bijdrage leveren aan haar leerlingen om hen in staat te stellen te kunnen functioneren in een complexe samenleving door ondernemend en zelfverantwoordelijk te zijn in het leven, in het werken en in het samenleven.

 Doel

“The fearless human being”

Het daltononderwijs stelt zich ten doel om het onderwijs efficiënter in te richten door de kerndoelen met betrekking tot de leerinhouden van het onderwijs af te stemmen op de behoeften, interesses en competenties van leerlingen. Een daltonleerkracht leidt dit leerproces waar het nodig is en begeleidt het waar dat kan. Hij of zij stelt zich ten doel om het zelf werken en het met elkaar werken van leerlingen in een veilig pedagogisch klimaat te bevorderen door hen daartoe de ruimte te geven. Een daltonleerling stelt zich ten doel om op een ondernemende en onbevreesde wijze zich kennis en vaardigheden eigen te maken.

Daltondriehoek / vertrouwensdriehoek

Voor de brede vorming en persoonsontwikkeling waarvoor het daltononderwijs staat, wordt vrij algemeen de vertrouwensdriehoek van de Nederlandse Dalton Vereniging als visualisatie gebruikt. De driehoek geeft vooral de pedagogische basis weer (Röhner en Wenke, 1999). Vertrouwen is daarbij een essentieel begrip. Van leraren én leerlingen wordt gevraagd vertrouwen te schenken, maar ook te vragen. Ook is het nodig dat leerlingen en leraren verantwoordelijkheid leren nemen en geven en dat aan hen verantwoording gevraagd wordt en zijzelf verantwoording afleggen voor taken die in vrijheid, zelfstandig en/of in samenwerking uitgevoerd worden. Het vragen en afleggen van verantwoording gaat niet alleen over eindproducten van het leren, maar ook over het leerproces zelf: hoe is er gewerkt? Wat er goed ging en wat minder goed? Benadrukt moet worden dat de zes vaardigheden die op de driehoekszijden staan voor leraren en leerlingen gelden. Het gaat om wenselijk gedrag dat leerlingen op school zouden moeten ontwikkelen, maar óók om kenmerken van daltonleraren. (Berends en Wolthuis, 2014)

Meer informatie over het daltononderwijs:

Voor meer informatie over het daltononderwijs verwijzen wij u graag naar de website van de Nederlandse Daltonvereniging (NDV): www.dalton.nl

De beste manier om de daltonsfeer te proeven is natuurlijk door een bezoek te brengen aan onze school. U bent van harte welkom! Graag delen wij (het team en de leerlingen) ons enthousiasme over het daltononderwijs met u in een gesprek. Onze leerlingen leiden u graag door de school.